انواع آبیاری سطحی کدام اند؟

محصولات گیاهی برای اینکه رشد خوبی داشته باشند و در نهایت کشاورز محصولاتی  با کیفیت و مرغوب را از مزارع خود برداشت کند نیازمند یک سیستم آبیاری است که به طور مناسب گیاهان را در مزارع آبیاری کند، چون در اثر کمبود آب و بی توجهی به گیاهان، آنها پژمرده می شوند و اگر با آبیاری نامناسب به آنها آب بدهید، در صورت آب دادن زیاد، ریشه گیاهان پوسیده می شوند و در هر دو صورت محصول نهایی کشاورز از نظر کیفی نامناسب می شود.  ما در این مقاله به بررسی سیستم آبیاری از نوع  سطحی می پردازیم  تا بتوانیم اطلاعات مفیدی را در اختیار شما قرار دهیم.

انواع روش های آبیاری

به طور کلی انواع روش های آبیاری را می توان به دو دسته آبیاری سطحی و آبیاری تحت فشار طبقه بندی کرد. تفاوت اصلی بین روش های آبیاری سطحی و تحت فشار، نوع نیرویی است که برای توزیع آب در زمین های کشاورزی استفاده می شود. در آبیاری سطحی، آب توسط نیروی ثقلی روی خاک توزیع می شود.

به همین دلیل است که آبیاری سطحی را آبیاری ثقلی نیز می نامند. روش‌های آبیاری تحت فشار عمدتاً از پمپ‌ها و لوله‌ها برای انتقال آب و آبپاش‌ها برای توزیع آب روی خاک استفاده می‌کنند. پاشنده‌ها همان آبپاش‌ ها یا قطره‌ چکان‌هایی هستند که بر روی لوله ای به نام لوله جانبی  قرار می گیرد.

آبیاری نوین تحت فشار و به دو روش کلی آبیاری قطره ای و بارانی انجام می شود. راندمان آبیاری بارانی تا 70 درصد و این درصد برای آبیاری قطره ای تا 95 درصد می باشد. یعنی در سیستم های آبیاری بارانی تا 20 درصد و در سیستم های آبیاری قطره ای تا 5 درصد آب هدر می رود، در حالی که در آبیاری کم عمق حتی با تخصیص هزینه بیش از حد و تسطیح زمین، راندمان آبیاری 50 درصد بیشتر نخواهد بود.

در روش سنتی که بیشتر اراضی کشور ما به همین صورت آبیاری می شود این میزان کمتر از 35 درصد است یعنی اگر از روش آبیاری بارانی و قطره ای استفاده نکنیم 65 درصد آب مزرعه از بین می رود و با احتساب آب از دست رفته در خط انتقال، میزان تلفات بیش از 75٪ خواهد بود. بنابراین با استفاده از سیستم آبیاری تحت فشار می توان از هدر رفت آب در جهت دستیابی به پیشرفت اقتصادی و توسعه پایدار در تمامی زمینه ها جلوگیری کرد.

آبیاری سطحی

نام دیگر آبیاری سطحی، آبیاری ثقلی هم می باشد. آبیاری سطحی در گذشته بیشتر رایج بوده و بیشتر کشاورزان برای آبیاری محصولات خود از این روش آبیاری استفاده می کردند. در روش آبیاری سطحی، آبی که به گیاهان در مزرعه داده می شود توسط نیروی جاذبه زمین، جذب گیاه می شود و این آب در زمین پخش می شود.

این آبیاری بر خلاف آبیاری های دیگر نیاز به ابزار و وسایل کشاورزی برای پاشش آب ندارد، بلکه آب در روی زمین توسط نیروی جاذبه زمین جذب گیاه می شود تا خاک، رطوبت خود را برای ریشه گیاه حفظ کند و گیاه رشد کند. به همین خاطر اسم این نوع آبیاری، آبیاری سطحی نام گرفت چون آب روی سطح زمین جذب خاک و گیاهان می شود. آبیاری سطحی هم به نوبه خود شامل انواعی از آبیاری است که ما در این قسمت به بررسی هر کدام به طور جداگانه می پردازیم ؛

انواع آبیاری سطحی

1-آبیاری نواری

در روش آبیاری نواری، آبیاری به وسیله لوله هایی که از جنس پلی اتیلن و دارای ضخامت های متفاوت است  انجام می گیرد، از آبیاری نواری برای مزارعی که ابعاد و مساحت زیادی در کشت محصول دارند استفاده می شود و  همچنین در زمین های کشاورزی که خطوط یکنواخت و شیب طولی دارند، آبیاری نواری مناسب تر می باشد.

• وزن سبکی دارند و به راحتی قابل جابه جا شدن در مزارع هستند و به راحتی هم نصب می شوند

• در آبیاری نواری، از رشد علف های هرز در مسیر آب جلوگیری می کند

• برای نگهداری نیاز به فضای زیادی ندارند

• آب به طور یکنواخت به همه ی بخش های گیاه در مزارع می رسد

• به خاطر اینکه نوارها از جنس پلیمر ساخته شده اند ، هیچ جلبکی به آن نمی چسبد

• در مصرف آب صرفه جویی می شود

• کود کمتری مصرف می شود و هزینه کود در آبیاری نواری پایین می آید

• نیاز به لوله های فرعی در مسیر آبیاری ندارد

• اتصالات نوار به راحتی انجام می شود و نیاز به مهارت خاصی ندارد

آبیاری نواری ، بهترین نوع آبیاری در آبیاری سطحی می باشد چون  کشورمان چند سالی است که با مشکل کم آبی و خشکسالی و کمی باران در برخی از نقاط کشور مواجه است، به همین خاطر آبیاری نواری، روش مطلوب در آبیاری مزارع است که چند سالی است که کشاورزان بیشتر از این آبیاری استفاده می کنند.

2-آبیاری کرتی

در آبیاری کرتی، روش آبیاری  متفاوت تر از بقیه روش ها ست. زیرا که در این روش خاک مزارع باید قبل از کاشت آماده آبیاری شود، کشاورزان در این روش آبیاری، زمین مزارع را در ابتدای کار به قطعات و ابعاد متفاوت و به شکل مستطیل و مربع تقسیم بندی می کنند و برای اینکه مرزی را مشخص کنند و قطعات تقسیم شده به صورت جداگانه مشخص شود دور تا دور هر قسمت را دیوارهای کوتاه خاکی می گذارند، به کل این طرح آبیاری، آبیاری کرتی می گویند.

انواع آبیاری کرتی

1-آبیاری کرتی با فاضلاب

در این نوع از آبیاری کرتی با فاضلاب ، از ذخیره آب در فاضلاب جهت آبیاری کرتی استفاده می شود، در این روش آبیاری ، باید کرت هایی را که قبل از کاشت گیاهان در زمین ایجاد می کنید، باید طوری باشد که ابعاد  کرت ها طولانی و عرض کوتاهی داشته باشند  تا آب به راحتی وارد فاضلاب هایی شود که از قبل آماده کردید، در واقع از آب فاضلاب برای تأمین آب کرت های پایین تر استفاده می شود به همین شکل کشاورزان سیستم آبیاری کرتی با فاضلاب را در مزارع انجام می دهند.

2-آبیاری کرتی بدون فاضلاب

در این روش آبیاری برای تأمین آبیاری کرتی نیاز به آماده سازی فاضلاب نیست، بلکه در صورت نیاز داشتن به آب ، از جوی ها و نهر ها  که نزدیک به سطح زمین است استفاده می شود و جوی ها و نهرهای مجاور زمین، میزان آب مورد نیاز را در آبیاری کرتی تأمین می کنند.

نکته قابل توجه در آبیاری کرتی

در زمین هایی که خاک نفوذ پذیری کم و متوسطی دارد، از آبیاری کرتی استفاده می شود و این نوع آبیاری باعث بهره برداری هر چه بهتر محصولات کشاورزی می شود. ولی باید دقت داشته باشید که این نوع آبیاری برای زمین هایی که خاک با نفوذ پذیری زیادی دارند مناسب نمی باشد چون باعث به هدر رفتن زیاد آب می شود که در نهایت باعث مشکلات کم آبی در آن مناطق می شود.

از مزایای آبیاری کرتی می توان به موارد زیر اشاره کرد؛

• نیاز به تخصص و مهارت ندارد و هر کسی با مشاهده کردن قسمتی از کرت بندی در مزارع می تواند این کار را انجام دهد

• در همه خاک های مزارع می توان آبیاری کرتی را انجام داد و محدود به یک نمونه خاک نمی باشد

• یکی از آبیاری  های قدیمی در کشورمان می باشد

معایب آبیاری کرتی

• در آبیاری کرتی ، آب زیادی هدر می رود

• در مناطق کم آب ، از این آبیاری به خاطر نیاز به آب زیاد استفاده نمی شود

• به خاطر کرت بندی در مزارع کشاورزی رفت و آمد با ماشین های کشاورزی با مشکل مواجه می شود

• کرت بندی در مزارع نیاز به مراقبت و نگهداری دارد

• در مزارعی که قسمتی از زمین آن شیب دار است مناسب نمی باشد

• بخشی از مواد غذایی برای رشد گیاهان با تشکیل دیوارهای خاکی از بین می رود

عوامل زیادی از جمله موارد زیر در ابعاد کرت در آبیاری کرتی تاثیر می گذارند؛

• میزان آب ورودی

• شیب زمین

• نوع خاک

• عرض تیغه ی برداشت گیاهان

3-آبیاری جویچه ای

نام دیگر آبیاری جویچه ای ، آبیاری شیاری هم می باشد، در واقع در این روش آبیاری، باید در طول مسیر اصلی آب ، آبراهه های کوچکی ایجاد کرد، طوری که آب در این شیارها و چین ها ذخیره شود، در واقع می توان گفت شیارها و چین های موجود در زمین، آب مورد نیاز گیاهان را به صورت حرکت جانبی و عمودی برای خاک گیاه فراهم می کند تا خاک به طور کامل پر از آب شود. هر شیار به وجود آمده در آبیاری جویچه ای، شبیه به یک کانالی است که باریک می باشد، اگر میزان جریان آب زیاد باشد باید کانال و یا همان شیار عریض تر باشد تا به راحتی آب در جهت آبیاری گیاهان منتقل شود.

طول شیار در آبیاری جویچه ای (شیاری)  تحت تأثیر چه عواملی است؟

• شیب زمین

• مقدار جریان آب

• مساحت و شکل زمین زراعی

• خاک مورد نظر

• نحوه زراعت

• عمق آبیاری

مزایای آبیاری جویچه ای

• در این روش به علت وجود شیارها و چین های موجود برای تامین آب، می توان یک در میان و در مدت زمان کوتاه شیارها را پر از آب کرد و استفاده از این روش در زمانی که کمبود آب در مزارع باشد مناسبتر است

• توزیع آب به طور یکسان در سطح زمین در روش آبیاری جویچه ای انجام می شود.

معایب آبیاری جویچه ای

• در این روش رفت و آمد ماشین های کشاورزی از جمله تراکتور باعث عریض تر شدن شیارها می شود و باید شیارها و چین ها را پس از هر بار رفت و آمد ماشین های کشاورزی، مرتب کرد

• در خاک های رسی آب به سختی نفوذ می کند و دیر جذب گیاه می شود این روش مناسب آبیاری در خاک های رسی نمی شود

• در خاک های شیب دار هم ، به این دلیل که شیب خاک زیاد است، آب با سرعت زیاد از شیارها می گذرد و کمتر جذب خاک برای رشد گیاه می شود

آبیاری سطحی دارای مزایایی زیر می باشد؛

• آبیاری سطحی نیاز به انرژی  ندارد

• این آبیاری ساده و راحت بوده و نیاز به هیچ دستگاه و تجهیزاتی برای پاشش آب به همه نقاط مزرعه ندارد

• هزینه و سرمایه گذاری برای انجام آبیاری سطحی خیلی پایین است

اما معایب آبیاری سطحی

• این نوع آبیاری برای همه خاک ها از جمله خاک های شنی و سبک مناسب نمی باشد و برای این گونه خاک ها باید سیستم آبیاری دیگری را انتخاب کرد

• در آبیاری سطحی بر عکس آبیاری تحت فشار و آبیاری های دیگر، نیاز به کار گرفتن نیروهای زیاد است

• در آبیاری سطحی آب بیشتری در جریان آبیاری گیاهان در مزارع هدر می رود

• در آبیاری سطحی بر عکس آبیاری های دیگر، نیاز به دبی آب بالاتری است

• آبیاری سطحی برای قسمت هایی از زمین مزراع که دارای شیب می باشد مناسب نمی باشد، در ضمن اگر بخواهید زمین آن قسمت را هم سطح با دیگر قسمت ها کنید نیاز به هزینه های زیادی دارد

محصولات باکیفیت با کمیت تولید کنید

کشاورزان، باغداران، گلخانه داران و بهره برداران عزیز، زیرا تولید محصولات کشاورزی شما به تنهایی شامل موارد بسیار و مهمی است که با رعایت هر یک به درصد هدف اصلی (تولید) رسیده اید:

1_آماده سازی خاک را قبل از کاشت انجام دهید2_انتخاب بذر و ارقام مناسب3_اجرای سیستم آبیاری مناسب و به موقع4_از کودها و سموم خوب استفاده کنید5_کاشت، داشت و برداشت را به درستی انجام دهید6_شرایط اقلیمی7_داشتن مدیریت خوب در مزرعه

البته موارد دیگری را می توان به لیست اضافه کرد. بنابراین برای تولید یک محصول خوب با کیفیت و کمیت، باید بهترین را انتخاب کنید. همه اینها نیاز به مدیریت عالی دارد تا مزرعه یا گلخانه به سودآوری و تولید بهینه برسد.پس با انتخاب بهترین محصول و استفاده از آن، کارایی ریسک هر کالا را به حداقل برسانید. بسیاری از کشاورزان موفق تولید را پیشنهاد داده اند و همه بر روی یک چیز توافق کرده اند. استفاده از بهترین و با کیفیت ترین کالاها در یک کار منجر به تولید عالی می شود.

البته قیمت محصول شما در بازار ایران بسیارمتغییر می باشد بنابراین در این مورد باید در انتخاب نوع کشت دقت کرد. در عین حال یکی از موارد مهم و ضروری مدیریت آبیاری در رتبه دوم قرار می گیرد. زیرا اگر کودها، آفت کش ها و بذرهای خوبی داشته باشید و عملیات کاشت خوبی داشته باشید اما قطره ها، نوارهای آبیاری و آبپاش های شما به درستی آبیاری را انجام ندهد، همه چیزهای دیگر بیهوده خواهد بود

برنامه ریزی آبیاری با مدیریت ضعیف آبیاری

هنگام استفاده از آبیاری کم به عنوان یک ابزار مدیریتی، زمان و میزان آبیاری بسیار مهم است. تخمین تبخیر و تعرق واقعی یا محاسبه آمار هواشناسی می تواند برای جایگزینی آب خاک با آبیاری مورد استفاده قرار گیرد. پارامترهای مختلفی به عنوان شاخص وضعیت آب گیاه استفاده می شود، از جمله محتوای پتانسیل آب برگ، محتوای نسبی آب برگ، دمای تاج پوشش گیاه، شاخص تنش آبی گیاه، فلورسانس کلروفیل برگ، پتانسیل آب آوندی چوبی، پتانسیل آب ساقه، ویژگی های سیستم، تغییرات سیستم ریشه. ، ثبت ساقه ها سرعت رشد شیره درشت و ابتدایی. پتانسیل آب در برگ ها یا ساقه ها به طور گسترده ای به عنوان یک شاخص برای تعیین وضعیت آب گیاهان استفاده می شود زیرا آنها یکی از شاخص هایی هستند که به سرعت به آبیاری ضعیف پاسخ می دهند.

1- عدم آبیاری در اوایل دوره رشد (دوره گلدهی و دوره تشکیل میوه)2- عدم آبیاری در زمان رشد گیاه3- عدم آبیاری در مرحله بعدی رشد میوه4- عدم آبیاری در مرحله پس از برداشت

نحوه نصب وبکارگیری

پس ازانتخاب مناسب ترین مسیر، لازم است بسترسازی مناسب جهت پهن کردن لوله هاانجام شود.به این ترتیب که شیاری به عمق35-25ساتی متردر طول این مسیرحفرگردیده وازخارو خاشاک واشیا تیز و برنده کاملاً پاکسازی می شود. سپس لوله ها بادقت ومطابق نقشه ازپیش طراحی شده کارگذاشته خواهندشد. جهت نصب دریچه ها ، هنگامی که آب درلوله جریان دارد، حدود cm10بالاترازخط تای لوله بافروبردن پانچ ، سوراخی ایجادکرده وپس ازخارج نمودن قسمت پیچ تنظیم ازدریچه ، دریچه رابراحتی درداخل سوراخ ایجادشده قرارمی دهیم ،بابستن شیرتنظیم ، خروجی آب رابه اندازه دلخواه تنظیم می نماییم .بابسته شدن شیرتنظیم به هیچ عنوان آب ازدریچه ها خارج نخواهدشد.فواصل ایجاد دریچه هابه دلخواه قابل تنظیم است.

لوله های هیدروگیت قادرند ازهرنوع منبع آب اعم ازچاه ، کانال ، قنات وغیره آبگیری نمایند، اما لازم است ازاتصال مستقیم لوله هابه منبع آب فشارقوی خودداری گردد. بلکه بهتر است ابتدا آب در حوضچه آرامش ریخته وتلاطم و هوای آن گرفته شود و سپس وارد لوله گردد .

برای جلوگیری ازتجمع هوادرلوله ها(به ویژه درنقاط مرتفع تر) وخروج هوای اضافی ازآن و همچنین گرفتن انشعاب لوله هامی توانازبشکه استفاده نمود. می توان درپایان فصل ، لوله ها را جمع آوری و درمحل مناسب نگهداری نمود، تادر فصل کشت بعدی مجداً نصب وازآن استفاده گردد.

چه نوع دستگاه هایی در آبیاری هوشمند مورد استفاده قرار میگیرند ؟

یکی از جدیدترین دستگاه های مورد استفاده در آبیاری هوشمند، ماشین آبیاری قرقره ای می باشد که عمل آبرسانی را به صورت مکانیزه و با کمترین هدر رفتن انرژی انجام می دهد.

واکنش های فنولوژیکی و فیزیولوژیکی درختان میوه به آبیاری کم

تفاوت در مراحل فنولوژیکی رشد میوه و شاخه در برخی از درختان میوه از جمله میوه های هسته دار، انجیر، پسته و انگور مشاهده شده است. این اختلاف زمانی بین مراحل رشد جوانه و میوه امکان استفاده از آبیاری کم را فراهم می کند و گیاهان را قادر می سازد تا با کاهش رطوبت گیاه، رشد رویشی نامناسب را محدود کنند. اندام ها، بافت ها و فرآیندهای مختلف گیاهی حساسیت های متفاوتی نسبت به وضعیت کم آبی گیاهان دارند.

تحت هر پتانسیل آبی که رشد سلولی متوقف می شود، فتوسنتز و انتقال غذا تحت تأثیر قرار نمی گیرند یا حداقل تحت تأثیر قرار می گیرند. در مقایسه با جوانه ها، به نظر می رسد میوه ها کمتر تحت تأثیر کم آبی قرار می گیرند، زیرا میوه ها در این فصل بیشتر در زیر آب فرو می روند و مقادیر زیادی نمک محلول در خود ذخیره می کنند. این امر امکان استفاده از آبیاری کم را در گونه هایی که شاخه ها و میوه هایی مانند آجیل، گردو و فندق به طور یکسان رشد می کنند، ممکن می سازد.

1- در مقایسه با رشد میوه، تأثیر آبیاری ناکافی بر رشد رویشی2- اثر آبیاری ناکافی بر رشد اندام هوایی3- اثر کم آبیاری بر سطح برگ4- آبیاری تاثیر کمی بر رشد قطر تنه دارد5- تأثیر کم آبیاری بر رشد ریشه6- تاثیر کم آبیاری بر عملکرد7- تأثیر کم آبیاری بر کیفیت میوه

مطلب پایانی

در آبیاری سطحی نیروی جاذبه زمین، باعث نفوذ آب به داخل خاک می شود و نیاز به هیچ ابزار و تجهیزات آبیاری ندارد ولی در سیستم آبیاری تحت فشار از پمپ و لوله های مخصوص آبیاری برای انتقال آب استفاده می شود و برای پخش آب نیز از آبپاش ها و قطره چکان که بر روی لوله جانبی نصب می شود، استفاده می شود.