تعمیر و نگهداری سیستم آبیاری و قطره چکان

به طور کلی روش های آبیاری به دو صورت آبیاری سنتی و آبیاری نوین یا همان تحت فشار تقسیم می‌شوند. که آبیاری تحت فشار نیز شامل آبیاری بارانی و آبیاری موضعی می‌شود. آبیاری موضعی خود انواع گوناگونی دارد که مهمترین آن روش آبیاری قطره ای است.آبیاری قطره ای تضمین‌ کننده حفظ و دوام هرچه بیشتر منابع محدود آب و خاک بوده و موجب توسعه روز افزون کشاورزی و افزایش محصول در برابر مصرف هر واحد از آب آبیاری می‌گردد.

در سیستم های کشاورزی تعمیر و نگهداری سیستم آبیاری قطره ای و قطره چکان ها با حجم کم، ضروری تر، وقت گیر و پیچیده تر از تعمیر و نگهداری سیستم های آب پاش معمولی می باشد. دلیل اصلی این امر آن است که سر آب پاش ها نسبت به قطره چکان ها بیشتر در معرض دید و قابل رویت هستند و مشکلات مربوط به آن ها به راحتی آشکار شده و خود را نشان می دهد، اما سیستم آبیاری قطره ای به طور معمول در زیر خاک بوده و مشکلات آن ها به وضوح قابل تشخیص نیست. همچنین سیستم آبیاری قطره ای که در آن از قطره چکان ها استفاده می‌گردد دارای اجزای اضافی بوده که به طور معمول بر روی سیستم های آب پاش نصب نمی‌گردند.

بر خلاف باور عموم، سیستم های قطره ای و قطره چکان ها می‌توانند سال های متوالی بدون مشکل کار کنند، به ویژه اگر تعمیرات و نگهداری دوره ای در بازه های زمانی مشخص و به خصوص در آغاز و پایان فصول سال بر روی آن ها انجام پذیرد.

سيستم هاي قطره اي

آبياري قطره اي عبارت است از پخش آهسته آب بر سطح يا زير خاک به صورت قطرات مجزا ، پيوسته ، جريان باريک يا اسپري ريز از طريق قطره‌چکان‌هایی که در طول خط انتقال آب قرار دارند . آبياري قطره اي داراي روش‌ها و مفاهیم متعددي مانند آبياري دريپ ، آبياري زير بستري ، آبياري فواره اي و آبياري اسپري است .

انواع سيستم هاي قطره ای

▪ آبياري دريپ :

پخش آهسته آب بر سطح خاک به صورت قطرات مجزا يا پيوسته ، يا جریان‌های باريک از حفره هاي ريز آبياري دريپ نام دارد . در بيشتر موارد آبياري دريپ و آبياري تريکل ( قطره اي ) به عنوان مترادف يکديگر به کار می‌روند

▪ آبياري زير بستري :

پخش آهسته آب در زير سطح خاک از قطره چکان‌هایی با دبي در حدود آبياري دريپ ، آبياري زير بستر نام دارد . اين روش با آبياري زير زميني متداول که در آن ناحيه ريشه گياه با کنترل سطح ايستایی آبياري می‌شود متفاوت است و نبايد اشتباه گرفته شود .

▪ آبياري فواره‌ای ( بابلر ) :

پخش آب بر سطح خاک به صورت جريان باريک يا فواره از سوراخي با دبي بيشتر از آبدهي آبياري دريپ يا زير بستري اما معمولاً کمتر از ۱ گالن بر دقيقه ، آبياري فواره اي نامیده می‌شود . دبي قطره چکان در اين آبياري از سرعت نفوذ نهايي خاک بيشتر است و ايجاد يک حوضچه براي نگهداري يا کنترل پخش آب ضروري مي باشد .

▪ آبياري اسپري :

پخش آب بوسيله يک اسپري يا مه پاش کوچک بر سطح خاک به آبياري اسپري معروف است . در اين روش هوا در پخش آب نقش اساسي را به عهده دارد در حاليکه در روش‌های دريپ ، فواره اي و زير بستري ، خاک عامل اصلي محسوب می‌گردد .

چرا آبیاری قطره ای را انتخاب کنیم؟

دلایل زیادی وجود دارد که به واسطه آن ها ترجیح می‌دهیم که آبیاری قطره ای را انتخاب کنیم. به وسیله این نوع آبیاری، میزان مصرف آب به مقدار قابل توجهی کاهش می‌یابد. کاهش مصرف آب در این روش از آبیاری در قیاس با سایر روش ها، در طول زمان بسیار محسوس بوده و ضمن صرفه جویی در منابع طبیعی، هزینه های آبیاری را نیز پایین می‌آورد.

به همین میزان سرعت آبیاری نیز در این الگو بالا می‌رود و در زمان های تنظیم شده، تمامی سطح زمین تحت آبیاری قرار می گیرد. در این شکل از آبیاری زمین های کشاورزی، باغ و …؛ کمترین میزان هدر رفتن کودهای مفید زمین را داریم و این خود امری بسیار قابل توجه است که باید حتماً مورد نظر قرار دهید.

کود دهی زمین های کشاورزی و باغات، با هزینه زیادی همراه است و در صورتی که حین آبیاری بخش زیادی از این کودها را از دست بدهیم، نیاز به هزینه دوباره خواهد بود و در سیستم آبیاری قطره ای این مزیت را داریم که کمترین میزان کود زمین تحت آبیاری هدر می‌رود و به خوبی کودهای اضافه شده به زمین، حفظ می گردد.

موضوع دیگری که باعث می‌شود بخواهیم آبیاری قطره ای را به عنوان بهترین سیستم آبیاری زمین های تحت کشت انتخاب کنیم، عدم رشد زیاد علف های هرز در این زمین ها است. به این ترتیب با انتخاب سیستم آبیاری قطره ای، تنها در موقعیت های مهم زمین و در محل کاشت ریشه گیاهان، آبیاری قطره چکانی داریم و به علف های هرز آبدهی صورت نگرفته و این موضوع باعث می‌شود که با رشد بی رویه این علف ها و گیاهان هرز روبرو نباشیم.

مراحل تعمیر و نگهداری قطره چکان:

اولین مؤلفه مهم جهت بازرسی، بررسی فیلتر است که معمولاً در ابتدای سیستم و درست پس از شیر کنترل مشاهده می‌گردد. متأسفانه در اکثر سیستم های آبیاری قطره ای فیلترها نادیده گرفته شده و هرگز تمیز نمی شوند. با بسته شدن سوپاپ شیر، پوشش فیلتر را باز و جدا کنید، بررسی کنید و در صورت لزوم صفحه یا دیسک را با یک قلمو پاک نمایید. در صورتی که صفحه فیلتر آسیب دیده است باید آن را جایگزین کنید. همیشه جهت جایگزین نمودن صفحه فیلتر سعی کنید صفحه ای از جنس فولاد ضدزنگ را به کار ببرید.

همچنین لازم است در فواصل زمانی منظم آب را با فشار از خطوط لوله ها عبور دهید. برای انجام این کار شیر کنترل فشار را از مسیر باز نموده و کلاهک (یا سایر اتصالات) در انتهای لوله 2/1 و 4/3 را باز کنید. اجازه دهید آب به مدت یک دقیقه یا دو با بیشترین فشار عبور کند، تا زمانی که مطمئن شوید آب به طور کامل شفاف بوده و تمامی رسوب ها داخل لوله ها شسته شده است. اگر چند خط متعدد در یک سیستم واحد وجود دارد، آن ها را در لحظه با فشار آب بشویید.

پس از شستشوی خطوط با جریان آب بالا، سیستم را خاموش کنید و تمام قطاع لوله ها را بررسی چشمی نمایید تا فاقد هرگونه نشت باشد. همچنین آب پاش ها فاقد هرگونه نشت میکرونی، انسداد و دارای جریانی مناسب باشند.در پایان اگر یک تنظیم کننده فشار بر روی سیستم نصب شده است، با نصب یک گیج فشار در انتهای سیستم اطمینان حاصل کنید که تنظیم کننده فشار به درستی و بدون نقص عمل می‌کند. اگر فشار بالاتر از حد تنظیم کننده فشار (رگلاتور) باشد، رگلاتور باید تعمیر یا تعویض گردد.در این قسمت یک چک لیست سالانه برای شما ایجاد نموده ایم تا تعمیر و نگهداری از سیستم آبیاری قطره ای و حفاظت از قطره چکان ها و لوله های دریپر را برای شما سهل و آسان نماییم.

چرا کیفیت آب در گرفتگی خطوط آبیاری قطره ای مؤثر است ؟

کیفیت آب در آبیاری از این رو مهم است که مواد معلق و محلول در منبع آب کشاورزی و آبیاری در گرفتگی‌های خطوط لوله و قطره‌چکان‌ها به طورمستقیم تأثیر دارند. مسئله گرفتگی در سیستم آبیاری قطره ای فرآیندی کند و مداوم است که عموماً چند دلیل به‌ صورت همزمان منجر به بوجود آمدن  این مشکل می‌شود. هر چه علت گرفتگی در منبع آب کشاورزی بیشتر باشد، احتمال گرفتگی در خطوط و قطره‌چکان‌ ها بیشتر شده و آب از نظر آبیاری، بی کیفیت‌تر محسوب می‌شود.

چک لیست سالانه جهت حفاظت از قطره چکان و سیستم آبیاری قطره ای:

1-    با فشار آب را از سیستم عبور دهید.

2-    فیلتر خود را بشویید و صفحه آن را تمیز کنید (مگر اینکه شما یک فیلتر خودشوینده داشته باشید)

3-    سیستم خود را روشن نموده و چک نمایید و مطمئن شوید که آب به صورت مناسب جریان دارد.

4-    آیا قطره چکان های مسدود شده، آسیب دیده یا لوله های صدمه دیده در مسیر آبیاری قطره ای وجود دارد؟

5-    قطره چکان های مسدود شده را با جوش شیرین بشورید یا در سرکه بجوشانید.

6-    اگر قطره چکان ها در هنگام کار ترکیده می شوند یا در تمام مدت آب را اسپری نمی‌کنند، از فشارسنج برای کنترل فشار سیستم استفاده کنید.

7-    قطره چکان های آسیب دیده را تعویض کنید.

8-    سیستم آبیاری قطره ای خود را با گذراندن آب گرم از داخل لوله ها و قطره چکان ها تمیز نمایید.

علت فیزیکی گرفتگی سیستم آبیاری قطره ای و قطره ‌چکان ‌ها :

آب‌های سطحی دارای عوامل مسدود کننده فیزیکی و بیولوژیکی بیشتری نسبت به آب‌های زیرسطحی هستند. آب‌هایی که از سد‌ها خارج می‌شوند، علاوه بر شن و ماسه شامل جلبک و عوامل بیولوژیکی نیز می‌باشند. رایج ترین علت گرفتگی فیزیکی قطره‌چکان‌ها، ذرات شن و ماسه بوده که اغلب در آب‌های سطحی یافت می‌شوند. نازل قطره‌چکان‌ها در سیستم آبیاری قطره‌ای، باریک‌ترین مسیر در کل جریان محسوب می‌شوند، بنابراین به‌طور طبیعی احتمال گرفتگی در این منافذ بیشتر است. این مواد معلق منجر به گرفتگی در خطوط انتقال آب و قطره‌چکان‌ها شده، در نتیجه سیستم توان برطرف کردن نیاز آبی و آبیاری محصول را نخواهد داشت.

این نکته قابل اهمیت است که فشار عملیاتی ‌سیستم‌ها نقش مهمی در گرفتگی قطره‌چکان‌ها و یا خطوط انتقال آب در سیستم آبیاری قطره‌ای دارد. در فشارهایی پائین تر از فشار مجاز و عملیاتی به دلیل کاهش دبی خروجی، ته‌نشینی مواد جامد و معلق پتانسیل گرفتگی را بالا می‌برد. در شرایطی که فشار داخل سیستم کمتر از سطح فشار مجاز باشد، اثربخشی عملیات شستشو نیز کاهش پیدا می‌کند.یکی دیگر از فاکتورهای گرفتگی فیزیکی، مواد جامد و پلاستیکی از جمله پلیسه‌های بجا مانده از نصب و تعمیرات سیستم آبیاری است که می‌تواند سبب بروز مشکل در فرآیند آبیاری شود.